Kāore he hua o te tāhae ahurea

Ko tēnei tuhinga he kōrero e pā ana ki te tāhae ahurea. Ehara tēnei mate i te kaupapa hou, heoi kei te tipu te maha o ngā tauira o tēnei āhuatanga. Me whai hua tātou ki tēnei mate.

Hei tauira, inā ka tiro koe ki ngā kāpata wāina ki ngā toa hokohoko, ka kitea te nunui o ngā ingoa Māori. Engari inā ka āta titiro, ruarua noa iho o aua kamupene he kaupapa Māori. Ka puta pea te whakaaro ki a koe, ‘he aha nei te mate o te whakamahi i ngā ingoa Māori me ngā āhuatanga Māori ki ēnei taputapu? He mea whakanui tēnei i te ahurei o Aotearoa nei?’ Ka whakaaro anō hoki pea, ‘he painga o ngā pikitia.’

E kī a nei, ko te mahi tāhae i te ahurea Māori he whakatinanatanga o te tāmitanga i tēnei ao hurihuri. Ki a mātou nei, he nui ngā haepapa me ngā kawenga inā e mau ana koe i ngā ingoa me ngā pikitia Māori, ārā, me mārama, me ū hoki koe ki te tirohanga o te ao Māori, te ahurea Māori, ngā tikanga me ngā kawa. Ki te noho kūare koe ki ngā haepapa me ngā kawenga nei, me tūpato kei tohea koe e te marea, ā, ka whiua ngā whakapae mo te mahi tāhae ahurea. He raru nui tēnei mo ngā kamupene.

E whai ake nei, ka wetewetehia ētahi tauira o te tāhae ahurea. Ka wānangahia te take i hē ai te whakamahi i te ahurea Māori, katahi ka wānangahia ka pēhea e tika ai te whakamahi i te ahurea Māori.

Ka ahatia inā ka hē

AIR NEW ZEALAND – KIA ORA

Ka hoki mahara ki te wā i hiahia a Air New Zealand kia whai i te mana waitohu mo ‘KIA ORA’ mō tā rātou maheni. Kua whakamahia e Air New Zealand ngā kupu ‘Kia ora’ hei ingoa mō tā rātou maheni mō te wā roroa, nōreira i pīrangi rātou ki te mana waitohu o te kupu kia pēnei:

Kāore tētehi i tohe ki tā Air NZ whakamahi i ēnei kupu hei ingoa mō tā rātou maheni, engari i te wā i whai a Air New Zealand i te mana waitohu mō te ingoa nei, i kaha whakatakētia te whainga nei. Ko tā te marea whakatau, kia kaua tētahi e mau ki te mana o te mihimihi o Aotearoa nei. Whai atu, i whakarerea e Air New Zealand tā rātou tono.

HURUHURU

He tauira anō nō ngā rangi tata nei, i whakaingoatia tētahi toa ko Huruhuru.

I whakaaetia te tono mō te mana waitohu mo te ingoa nei:

I tīpakohia te ingoa Huruhuru, nā te mea i mōhio ngā kaiwhakahaere ko te ‘huruhuru’ he kupu mō te ‘wool’, ‘feather’, me te ‘fur’. E tika ana tēnā, heoi anō, ko tētahi atu whakamāramatanga ā-kiwaha mo te kupu huruhuru ko te ‘pubic hair’.

I te tūwheratanga o te toa nei, i kaha whakatakētia te kamupene nei.

E ai ki ngā kaiwhakahaere o te toa i whakamātautia kētia tā rātou ingoa e te Māori Trade Marks Advisory Committee, ā, kāore i whakahētia te tono mō te ingoa nā. Heoi anō, me whai whakaaro ki te paearu whakamātau o te Māori Trade Marks Advisory Committee e rapu noa ana i ngā āhuatanga maninohea. Nā te teitei o tēnei paearu kāore te tono mana waitohu o te toa nei i takahi i tēnei paearu. Ehara i te mea he mea maninohea te whakamahi o te toa i te ingoa Huruhuru. Ahakoa he mea takahi i te ahurea Māori, ehara i te maninohea. I tētehi atu tuhinga, kua whai whakaaro mātou mēnā ko te maninohea te paearu tika mo tēnei whakamātau.

Kei pōhēhē koe he uaua rawa te whiriwhiri i te paearu whamātau tika mō te tāhae ahurea. Heoi, i te nuinga o te wā me whai whakaaroa noa iho ki tētahi huarahi rerekē. Mehemea e pōkaikaha ana ōu whakaaro mēnā rānei e maninohea ana tētahi mea, kāore e kore kei te pērā tonu.

Inā i whai whakaaro ki ngā āhuatanga katoa, kāore e puta ngā tauira pēnei i ngā mea kei runga ake nei.

Me pēhea e tika ai?

Inā e pīrangi ana tō kamupene ki te whakamahi i ngā kupu me ngā pikitia Māori, me whai āwhina. He huarahi māmā hei karo i te hē, te whakamā me te aroaro o te hunga pāpāhō, wai hoki e whakaatu ana hoki i tō whakaaro nui ki te iwi Māori.

I mua i tō tirohanga ki te papakupu me te tīpako noa i tētāhi kupu, whakaarohia pea te take i tīpako ai koe i tērā kupu atu i te kupu Pākehā. Kia tirohia anō te tauira Huruhuru, i tīpakohia te kupu nei nā te whakamāramatanga kotahi mō te kupu. Ehara tēnei i te rautaki pai nā te mea he maha ngā whakamāramatanga rerekē mo te nuinga o ngā kupu Māori.

Kia kaua e pōhēhē e pai ana tēnei mahi, te tāhae ahurea, nā te mea kei te pērā tonu ētahi atu. Ki te kore koe e whakaaro nui ki te ahurea o te kupu, taihoa ka patua tō kamupene e te whakamā.

Ētahi whakaaro anō

Kei te aha tō kamupene ki te whakatauira i ngā āhuatanga o te kupu?

Kua whakatō ki roto i tō kamupene ngā mātāpono Māori?

E mōhio ana ō kaimahi ki te ngako o te kupu me te hāngai ki tō kamupene?

Kei te whakapiki tō kamupene i te ahurea Māori me ngā mātāpono o Te Tiriti o Waitangi ki roto i ngā kaimahi?

Ka whāia e tō kamupene ngā āhuatanga me ngā tikanga o taua kupu? Ki te kore, ka whakaaro pea ētāhi kei te rūkahu noa tōu kamupene?

Ka aha inā ka hokona atu tō kamupene ki tētahi nō tāwāhi? He aha ngā kawenga ka utaina ki runga i a rātou e tika ai te whakamahi i te kupu, ingoa rānei?

Inā ehara koe i te Māori, ā, ka tīpako tonu koe i tētahi kupu Māori hei ingoa mō tōu kamupene, me whai whakaaro ki ēnei āhuatanga. Ki te karo, ki te huri tuara atu ki ēnei whakatūpato, ka hē pea te whakamahi i te kupu, ā, ka patua e te whakatakē, ka pāpāhōtia te hē ki te marea. Ehara te kūare i te takutakunga.

Tae rawa ki te wā ka whakahoutia ngā ture ki te tiaki i te ahurea Māori, me tūpato ngā kamupene tauiwi ki te whakamahia ngā kupu me ngā pikitia Māori. Mātua me whai i te āwhina, i te arahi a tētahi mātanga ahurea Māori. Ko ngā kōrero o tēnei tuhinga, he paku kupu arahi kia whakapiki i te mārangatanga ki te ahurea Māori, kia whai whakaaro anō hoki ki ngā haepapa o te Te Tiriti o Waitangi. Ki te pīrangi koe ki te ruku hohonu ki ēnei kōrero, tuku karere mai.

To read this article in English, click here.